Устозни хотирлаб

Динимиз Ислом инсонийлик динидир, одоб ахлоқ динидир, яхшилик ва эзгулик динидир. Шу боис Исломда ўтганларни хотирлаш, уларнинг яхшиликларини эсга олиш тарғиб қилинган. Қуръони Карим мусулмон умматини ўз ўтмишдошларини хотирлаб, ҳақларига мағфират сўраб дуода бўладиган уммат дея таърифлаган. Аллоҳ таоло Ҳашр сурасида шундай дейди:
«Улардан кейин келганлар: «Роббимиз! Бизларни ҳам, биздан олдин иймон билан ўтган биродарларимизни ҳам мағфират қилгин ва бизнинг қалбимизда иймон келтирганларга нисбатан ғилли ғаш қўймагин. Роббимиз! Албатта, Сен ўта шафқатли ва раҳмлисан».
«Улардан кейин келганлар» дейилганда Ислом умматининг илк авлоди – саҳобалардан кейинги мусулмонлар, умуман олганда, мусулмонларнинг кейинги авлодлари назарда тутилган. Демак, Ислом умматининг хусусиятларидан бири шуки, уларнинг кейинги келганлари олдин ўтганларини яхшиликда ёдга олиб, ҳақларига хайрли дуоларда бўлади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг бир ҳадисларида: «Ўлганларинггизнинг яхшиликларини ёдга олинг, уларнинг ёмонликларидан ўзингизни тийинг», деганлар. Бу ҳадисни имом Абу Довуд ва имом Термизий Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилган. Ушбу ҳадисга кўра, ўтган мусулмонларнинг эзгу амалларини хотирлаб, ҳақларида яхши гапларни айтиш  ўтмишдошларнинг ҳаётда турган издошлари зиммасидаги ҳаққи, тирикларнинг бурчи ҳисобланади.
Ислом уламолари ушбу исломий одобга, гўзал анъанага кўра иш олиб бориб, ўтган улуғ сиймоларнинг ҳаётларини ўрганишга, уларнинг яхши амалларини саҳифаларга қайдлаб, келажак авлодларга етказишга алоҳида эътибор бериб келганлар. Натижада алоҳида бир фан ва унинг манбалари вужудга келган. Сийрат илми, маноқиб китоблари, «Табақотлар» дея аталган асарлар бунга ёрқин мисол бўла олади. Мақсад – ўтган азизларнинг ҳаётидан ибрат олиш, ҳақларига дуои хайр қилиш ва бу билан аждодларга содиқ салоҳиятли авлод тарбиялашдир. Қуйидаги сатрлар ҳам ушбу улуғ хизматга ожизона бир ҳисса бўлса, ажаб эмас.
Устоз Бадриддин қори дадани Андижонликлар ва бошқа жойлардаги кўпчилик аҳли илмлар яхши таниса да, у кишини ҳали яхши билмаган одамларимиз ҳам кўп. Шу боис, бу улуғ зот ҳақида айрим маълумотларни, хотираларни омма эътиборига ҳавола қилишни мусулмонлик ва шогирдлик бурчи деб билиб, ушбу сатрларни қоралашга киришдим. Шояд, бизга ҳам улуғ устозларнинг йўлини бериб, ибрат олиш насиб этса.

Бадриддин қори ака 1946 милодий 13 августда Андижон шаҳрида илм маърифатли оилада таваллуд топди. Оталари Қамариддин махдум. Оналари Мўминахон отин.
Қамариддин махдум дада ўз даврида Андижоннинг етакчи олимларидан бири Қобил Охун домла раҳматуллоҳи алайҳнинг иккинчи ўғлидир. Қобил Охун домла Андижондаги «Жомеъ» мадрасасида катта мударрис бўлиб хизмат қилган. Тафсир, ҳадис, фиқҳ ва бошқа исломий илмларда етук мутахассис бўлиб, ушбу илмлардан таълим берган. 1929 йил мадраса худосиз болшевиклар тарафидан беркитилиб, харобага айлантирилгач, Қобил Охун домла илм мажлисини уйга кўчириб, шогирдларга шу ерда дарс бера бошлаган.
Устозимиз Бадриддин қори акам айтиб беришларича, машҳур татар олими Мусо Жоруллоҳ Андижонга келганида мулла Қобил Охун домланинг зиёратига келади. У киши уйларидаги дарсгоҳларида шогирдларга «Ҳидоя»дан таълим бераётган экан. Дарс жараёнига бевосита гувоҳ бўлган Мусо Жоруллоҳ устознинг фаҳму билимларига тасанно айтиб: «Мен ҳозир «Ҳидоя»ни унинг соҳибидан (яъни муаллифдан) эшитгандек бўлдим», деган экан.
Қобил Охун домланинг кенжа ўғли Қамариддин махдум ўзига яраша илмли, мухлис, ҳалол пок инсон бўлган. Илм аҳлига, олимларга муҳаббатли, ўзини фидо қиладиган киши бўлган. Ҳалол меҳнат билан оила тебратган. Фарзандларининг ҳаммасини иймон эътиқодли, одоб ахлоқли қилиб тарбиялаган.
Қамариддин махдум отанинг аҳлиялари Мўминахон она Ўшлик Муҳаммад Бобо исмли аҳли илм, қори кишининг қизи бўлиб, иймон ихлосда, Аллоҳга шавқу муҳаббатда нодир аёллардан эди. Ёшлигидан ҳаё иффати, диндорлиги, тақводорлиги билан ном чиқарган. Доимо Қуръон билан, зикр билан машғул, кундалик вирдларни канда қилмай ўқир эди. Фарзандларининг тақволи, илмли, парҳезкор, аҳли Қуръон бўлишида асосий хизматни шу муштипар она ўз зиммасига олган ва гўзал тарзда адо этган эди. Фарзандларининг илк ва асосий устози ҳам ўзи бўлган.
Устознинг уйига борганимда саккиз ёшда эдим. Шу боис хонадон ичига ҳам кириб турар эдим. Ўшанда ҳожи онанинг тиловат ва зикрларига кўп бора гувоҳ бўлганман. Деярли ҳар куни Ёсин, Юсуф ва бошқа бир қатор сураларни вирд сифатида ўқир, келин қизларини йиғиб олиб, мавлид ва бошқа саловатларни ўқир, ажойиб дуоларни қилар эди. Энди билсам, бу оиладаги ихлос муҳаббат шу ҳожи онанинг эътиқодлари, хизматлари самараси экан. Қуръон аҳли бўлган ушбу оила аъзолари ана ўша покиза булоқдан сув ичган экан.
Устозимиз Бадриддин қори ака оилада тўнғич ўғил бўлган. У киши аввал оналаридан таълим олади. Кейин Солиҳ қори ака деган кишида ҳунар ўрганиш билан бирга, Қуръон ёдлашни ҳам давом эттиради. 18 ёшида Андижондаги етук Қуръон устозларидан бири, собиқ муфтий Абдурашид қори ака раҳматлининг отаси Абдумўмин қори ака раҳматуллоҳи алайҳга бориб, у кишидан таълим ола бошлайди. У кишининг қўлида Қуръони Каримдан етти пора ёд олади. Устознинг юмушлари кўплиги, халқ хизматига машғуллиги дарснинг изчиллигига тўсқинлик қилгани боис бўлиб, Бадриддин қори ака 1966 йили шаҳардаги бошқа бир улуғ устоз Муҳаммад Мубин қори дада раҳматуллоҳи алайҳ ҳузурида таҳсилни давом эттиради. Қуръони Каримдан қолган саккиз порани шу ерда ўқиб, тўлиқ қори бўлиб еташади. Кейинги такрор ва хатмиларда асосан Мубин қори дададан таълим олади.
Бадриддин қори аканинг Мубин қори дада ҳузурига боришига аслида бир туш сабаб бўлган. Юқорида ишора қилинган ва бошқа сабабларга кўра ўқиши юришмаётганидан қаттиқ сиқилиб юрган кезлари бир куни тушида Мубин қори дадани кўради. Мубин қори дада у кишига қараб: «Қани келинг, Бадриддин қори, рамазонга оз қолди», деяётган эмиш. Бадриддин қори ака кўрган тушини онасига айтиб беради. У киши эса турмуш ўртоғи Қамариддин махдумни бу ҳолдан хабардор қилади. Икковлон тушдан керакли ишорани тушуниб етадилар ва Қамариддин махдум ўғлини ёнига олиб, Муҳаммад Мубин қори дада ҳузурига йўл олади.
Бадриддин қори акамнинг ўзлари айтиб беришларича, у киши ўз устозлари Мубин қори дада ва Андижоннинг яна бир еткчи қориси Раҳматуллоҳ қори дадалар билан ўн йил Рамазонда бирга хатмига ўтган экан ва улардан керакли таълим тарбияни олган экан.
Бадриддин қори ака ўзининг икки укаси – Зиёуддин ва Сирожиддин қори акаларни ҳам асосан ўзи ўқитиб қори қилган. Кейинчалик улар ҳам Қуръон таълими борасида яхши хизматларни қилдилар.
Қиблагоҳимиз Яҳёхон қори раҳматуллоҳи алайҳ вафот этганларидан кейин бир икки ой ўтиб ўтмай онамизнинг ташаббуси билан бобом Ҳабибуллоҳ ҳожи дада укам иккимизни Қуръон ёдлашимиз учун Бардиддин қори акамга олиб бориб, топширган. У пайтларда ака укалар бир жойда истиқомат қилишгани учун даставвал ҳар учала қори акамда ҳам ўқиганмиз. Кейинроқ Қуръонни якунлашга яқинлашган чоғимиздан бошлаб асосан Бадриддин қори акамдан таълим оладиган бўлганмиз. Хатмига тайёрланишда ҳам у кишига ўқиб берар эдик.
Ҳар йили Ражаб ойидан бошлаб Рамазонга тайёргарлик бўлар, ҳар куни 1 2 порадан ёки ора кунда 3 порадан устозга топширар эдик. Ана шундай Рамазондан ташқарида устоздан ўтказган хатмларимиз ўнтага етган. Уларнинг аксари намозда ўқиб берилган. Кўпинча субҳгача таҳажжудда, гоҳида хуфтондан олдин ё кейин нафл намозга ўқилар эди. Баъзи кунлари устозда бир ҳол пайдо бўлиб, йиғлаб дуолар қилар, кўз ёшларидан соқоллари ҳўл бўлиб кетар эди.
Хуллас, устоз Қуръон ўқиб, эшитиб тўймас эди. Биз бир пора топширсак, кетидан бизга 3–4 пора ўқиб берар эди. Ҳар куни 5–10 пора Қуръон ўқир, 3–4 кунда бир хатм қиларди. Юрганда ҳам, турганда ҳам, машинага минганда ҳам, бир жойда ўтирса ҳам, бўш бўлди дегунча Қуръон ўқир эди. Қуръоннинг зеҳндан узоқлашишидан жуда ҳам ҳазир бўлар эди. У киши чин маънода Қуръоннинг ошиғи эди. Қуръонсиз ҳаётни тасаввур қила олмасди. Қуръон ўқиса, эшитса, ўқитса, кўнгли ёзилар, қалби таскин топар, дардлари арир эди.
Устоз жуда кам гап эди. Сукут қилар ёки тиловат билан машғул бўлар эди. Устознинг ўзим гувоҳи бўлган ушбу 25 йиллик ҳаётига назар солсам, гапирган гапларидан кўра қилган тиловатлари кўп бўлиб чиқади. Беҳуда гаплардан тамоман йироқ эди.
Устоз ўта камтарин, хушхулқ, нозик таъб киши эди. Барчага бирдек тавозеда эди. Кўнгилчан, ўта андишалик эди. Ҳеч кимга қаттиқ гапирмас, бировдан ўзини катта олмас эди. Айниқса, аҳли илм, аҳли фазл кишиларга эҳтироми баланд эди. Ҳатто биз шогирдларга ҳам ажойиб илтифот билан, ҳурмат билан, эҳтиёткорлик билан муомала қиларди.
Устоз шогирдларга ўта меҳрибон, ғамхўр эди. Уларнинг ҳаққига доим дуода бўлар эди. Ўзи меҳр қўйган шогирдларини алоҳида эсга олиб, саҳарларда дуо қиларди. Қуръонга лаёқати борларини ўзи харидор бўлиб юриб, хизмат қиларди.
Устоз саҳархез, зикру дуолар билан кўп бедор бўларди. Шогирдлар туриб, таҳорат олиб келгунича икки ракатга ярим пора ўқиб қўярди. Бомдодга азон айтгунга қадар намозда туриб 2–3 пора эшитар эди.
Устоз ўта парҳезкор эди. Шубҳали нарсалардан ўзини тиярди. Оила аҳлининг луқмасини ҳалол пок сақлашга алоҳида эътибор берарди.
Устоз билганларига шавқу завқ билан амал қиларди. Илм таҳсилига кўп вақт ажрата олмаса да, амал ва тақвода пешқадам эди. Фазилатли аммалларни маҳкам тутарди.
Устоз намозга мустаҳкам эди. Намозни жуда ҳам оҳиста, маромига еткзиб ўқирди. Намоздаги туришларида, амалларни бажаришида хушуъ ва хузуъ барқ уриб турар эди. Намозни ҳамма нарсадан устун қўяр ва имкон қадар жамоатда ўқир эди. Айниқса, кейинги йилларда масжидни макон тутадиган бўлиб қолганди. Қалби масжидга боғлиқ, масжидда худди сувдаги балиқдек яйрар, ундан чиққиси келмас эди. Кўпинча пешинга бориб, аср ёки шомни ўқиб қайтар, намозлар орасида масжиднинг бир четига ўтиб, Қуръон ўқиб ўтирар эди.
Устоз серибодат киши эди. Таҳажжуддан ташқари кундузлари ҳам кўп нафл намоз ўқир эди. Кундалик такрордан ташқари айрим сураларни ҳар куни ўқишни ўзига вирд қилиб олганди.
Устоз ҳақиқий дуогўй эди. Маросимларда, омма олдида қисқа дуо қилиш билан чекланса да, ёлғиз қолганида узундан узун дуо қиларди. Барча ҳожатини Аллоҳга тўкиб солар, ҳолини Унинг Ўзига арз қилар эди. Шунинг учун бандаларга ҳеч ҳеч арзу шикоят этмасди.
Устоз ўтмишдаги улуғларга ҳам садоқатли, меҳру муҳаббатли эди. Уларни катта ҳурмат билан тилга олар, сийратларидан, ибратли ишларидан гапирганда кўзларига ёш қалқир эди. Ўтган устозлар ҳақида бизга жуда кўп нарсаларни айтиб берарди.
Устознинг Аллоҳга бўлган иймони, яқийни юксак эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган муҳаббати чексиз эди. Охиратни ҳамиша ҳис этиб турар, кўп эслар эди.
Устоз риё ва сумъадан узоқ турарди. Ҳолини ошкор қилмас эди. Ўзини намоён этишдан қочарди. Ҳамиша ўзини панада тутарди.
Устоз кўп нарсага Қуръон билан баҳо берарди. Қуръонни яхши ёд олган, кўп такрор қиладиган пухта қориларни алоҳида қадрларди. Ўн йил, йигирма йил аввал қўлидан чиққан шогирдларини ҳам тергаб, такрорини суриштириб, уларга насиҳат қилиб турарди.
Устоздан бир ўғил, тўрт қиз қолди. Уларининг барчасини Қуръонга моҳир, муҳаббатли қилиб тарбия этди. Уларга ҳам оталик, ҳам устозлик қилди. Ёлғиз ўғиллари Абдулбосит қорининг пухта ва намунали қори бўлиб етишишида, илм олишида бор имкониятини ишга солиб, қаттиқ меҳнат қилганига биз гувоҳмиз. Аллоҳга ҳамдлар бўлсинки, қилган ҳаркатларининг натижасини озми кўп кўриш шу дунёнинг ўзида ҳам насиб этди. Умид қиламизки, охиратдаги мукофотлари чандон зиёда бўлади, иззат тожини кийиб, жаннат ҳуллаларига бурканади, иншооллоҳ.
Хулоса қилиб айтганда, устозимиз Қуръоннинг ҳақиқий шайдоси бўлган, унга аҳл ва ходим бўлган, унинг кўрсатмаларига амал қиладиган, ахлоқи билан хулқланган, бир сўз билан айтганда, Қуръонга ўзини бағишлаган улуғ инсон эди. Ҳаётининг мағзи Қуръонга ходимлик бўлди, унга амал қилиш бўлди. Бир умр Қуръонга, юрту элга холис хизат қилди. Қуръон билан яшади, охирги дамларигача Қуръондан айрилмади.
Устозда салафи солиҳларнинг, ўтган улуғ зотларнинг сийратларини, кўп одатларини топиш мумкин эди. Жумладан,  у киши ўзи етказган хатми Қуръонларининг ададини уйдаги махсус бир саҳифага қайдлаб борарди. Фарзандлари 1997–2012 йилларда етказган хатмларини санашса, 1000 та экан. Ундан то вафотларигача ўқиган хатмлари эса 300дан ошибди. Мўмин киши учун бундан ортиқ бахт бўлиши мумкинми? Илоҳим, хатми Қуръонлари ўзларига ҳамроҳ бўлсин, қабрларида нур бўлсин!
Устоз биздан ҳам ҳар замонда: «Такрор қанчадан бўляпти? Етказган хатмиларингиз нечта бўлди?» деб сўраб қўярди. Бу саволнинг мазмунини мана энди тушуниб етиб турибмиз.
Шу йил август ойида устоз  билан Омонхонада бир ҳафтача бирга бўлдим. Озми кўп суҳбатларида ва хизматларида бўлдим. Бунинг учун Аллоҳга ҳамдлар бўлсин. Устоз билан бирга ўтган дамлар ҳаётимнинг энг ёрқин саҳфилари сифатида эсдалик бўлиб қолди. Беҳуда гап сўз йўқ, ишлари фақат тиловат, сукут ва зикр бўлди. Оз моз қилган гаплари ҳам асосан саволаримизга жавобан бўларди. Суҳбатлари қисқа бўлса да, мароқли, иймон ихлосни, хусусан, Қуръонга нисбатан муҳаббатни чархлайдиган суҳбат бўларди. Аслида, устоз билан бирга сафар қилишдан кўзланган асосий мақсад у кишидан яқин ўтмишдаги устозлар ва ўзлари ҳақида маълумот тўплаш эди. Аммо тиловатдан бўшаган вақтлари кам бўлганидан кўнгилдагидек маълумот ололмадим. На илож, борига шукр қиламиз, тақдирга тан берамиз, бироқ, ғафлатда қолганимизга афсус қиламиз, холос.
Устоз сўнги йилларда қанд касаллигига чалиниб, бироз дард тортдилар. Шу касалликнинг асорати ва яна бошқа айрим беморликлар сабаб бўлиб, шу йил сентябр ойининг бошларида шифохонага ётдилар ва уч тўрт кун шу ерда муолажа олдилар. Бироқ, Аллоҳнинг тақдири экан, ажал соати етиб, шифохонада вафот топдилар. Фоний дунёни ташлаб, боқий дунё сари риҳлат қилдилар.
Аллоҳим! Устозимизни Ўз раҳматингга ол, мағфиратингга чўмдир! Жойларини Фирдавс жаннатида қил! Ўзингга бўлган иймон ихлосларини, Қуръонингга, дининнга қилган хизматларини ўзларига ҳамроҳ эт! Бир умр каломингга шайдо бўлиб, дилу тили пайваста бўлиб ҳаёт кечирди. Дунёда қилган иши Қуръон ўқиш ва Қуръон ўқитиш бўлди. Туну кун Қуръонингдан айрилмасди, уни ўқиб, эшитиб тўймасди. Каломинг муҳаббатида қалби доим чўғдек ёниб турарди. Илоҳий, энди охират ҳаётида ҳам Қуръонингни унга ошино қил, ундан айирма! Қабрда Қуръонингни унга мунис, ҳамроҳ қил ва қиёматда шафоатчи эт! Жаннатнинг юқори мартабалари сари парвоз қилишида ўқиган Қуръонларини унга қўш қанот қил! Қолдирган садақаи жориялари – Қуръонингга қилган хизматларини то қиёмтга қадар бардвом эт! Ёққан чироқлари асло ўчмасин! Бир қанча мўмин мусулмон бандаларинг фарзандларини аҳли Қуръон бўлишида кўрсатган хизматлари мукофотига авлодларидан аҳли Қуръонларни узма! Охиратда жаннат либосларидан кийдир, бошларига иззат тожини қўй! Қиёмат арасотида шафоат мақомини насиб айла! Ҳабибинг соллаллоҳу алайҳи васаллам билан жаннатда бирга қил!
Аллоҳим! Бизларга ҳам устознинг йўлини бер! Қалбларимизни каломингга ана шундай ошино қил! Тилларимизни Қуръонингга гўё қил! Устозлардан қабул қилиб олган ушбу илоҳий омонатни келгуси авлодларга соғ омон етказишимизда Ўзинг мададкор бўл! Амин! Амин! Амин!

УСТОЗ БАРИДДИН ҚОРИ АКАМНИНГ ВАФОТЛАРИ МУНОСАБАТИ БИЛАН БИТИЛГАН МАРСИЯ

Дариғо, юртимиз айрилди бир порлоқ зиёсидан,
Нечукким, ботди бир ой ушбу тун Қуръон самосидан.

Ҳилоли Ҳақ каломи офтобидан олиб партав,
Тўлиб эрди, ёришди ҳар тараф нурин сафосидан.

Шу боис исмини битмиш қалам тақдирда Бадруддин,
Нишон эрди ҳаётин ибтидою интиҳосидан.

Ҳамиша вирди – Қуръон, зикри – Қуръон, хулқи – Қуръоний,
Бу мазмун барқ урарди хуш хулқ, ҳилму ҳаёсидан.

Ҳаётин аввалин Қуръонни ўрганмоққа бахш этди,
Ўқиб, ўргатди сўнг бир умр, бўлди чин фаносидан.

Дилига сингди Қуръон, сочди юзу кўзидан ёғду,
Кечиб Қуръон учун ҳар неки мақсад муддаосидан.

Бўлиб Қуръонга ошиқ, тўймас эрди ҳеч висолига,
Кўзи нам, қадди хам, дил банд эди Қуръон адосидан.

Гапирган сўзларин қуръонига таққосладим, туйдим,
Сингиб йўқ бўлди айтган сўзлари Қуръон садосидан.

Илоҳий, раҳматинг дарёсига ғарқ айла устозим,
Карам қил унга, ўтгин бандалик саҳву хатосидан.

Муборак руҳи покин айла иллиййин аро масрур,
Шафоат аҳлидан қил, ҳам айирма Мустафосидан.

Бутун умр ўлди Қуръонингга жону кўнгли пайваста,
Айирма энди ҳаргиз бу қадрдон ошиносидан.

Мунаввар айлади дунё уйин ҳар дам тиловат ла,
Қиёмат яшнасин Фирдавс унинг Қуръон нидосидан.

Неча шогирду фарзандларни Қуръонингга аҳл этди,
Насиб эт унга иззат тожи ю, жаннат либосидан.

Мингу тўрт юзу  ўттиз беш йил ўтган эрди ҳижратдан,
Бўлиб дорул бақога ҳижрати дорул фаносидан.

Бу ҳижрон, эй Ҳасан, бағрингни гар қон этди, сабр айла,
Бўйинсун, рози бўл, чун барча иш Ҳақнинг қазосидан.

Ҳасанхон Яҳё Абдулмажид