Талоққа шошилманг!

Машҳур муҳаддис имом Абу Муҳаммад Сулаймон Аъмашнинг оиласида ҳам юқоридагидек кўнгилсиз ҳолат бор экан. Бу ҳақда бу зотнинг шогирди шайх Абу Муовия Зарир ҳикоя қилади:

«Бир куни илм мажлиси тугагач, иштирокчилар билан бирга чиқиб кетаётсам, шайх мени чақириб, тўхтатдилар. Ёнимдаги ҳамроҳимга ҳам жавоб бериб юбордилар. Иккимиз холи қолгач, «Эй Абу Муовия! Мен билан бизникига юр», дедилар. «Хўп бўлади, устоз! Тинчликми?» дедим. «Анави яна мендан аразлаб юрибди. Аҳвол чатоқ, узоқлашиб кетамизми деб қўрқаман. Балки орамизни сиз ислоҳ қилиб қўярсиз», дедилар. Уйларига бориб, минг бир истиҳола билан қўлимдан келганча ораларини ислоҳ қилган бўлдим.
Устоз: «Аёл кишининг қилган ишига нима учун ғазабланасиз, дема, кўпинча бу жанжалларга унинг феъл-атвори сабаб бўлади. Ўтирсам ўпоқ, турсам сўпоқ. Хуллас, аёлларга хос гаплар», дедилар.
«Устоз! Шу аёлингиз тўртинчи марта талоқ сўраб жанжал қилиши. Жавобини берақолмайсизми? Бошқа аёллар кўп-ку!» дедим куйиниб.
Устоз шундай дедилар: «Эҳ, шўринг қурғур! Мен қул бозорида чўри сотадиган одамга ўхшайманми? Жиддий сабаб, шаръий зарурат бўлмаса ҳам талоқ қилган одам молини бесабаб сотган одамга ўхшайди, буни биласанми? Хўп, мен уни талоқ қилдим, дейлик. Унга уйланган кейинги одам бунинг феъл-атворини, унга қандай муомала қилиш кераклигини билмайди! Аёл кишининг ҳаётини бир бўйин десак, талоқ уни сапчадек узган қилич бўлади. Талоқ олган аёлнинг ҳаёти ҳаёт эмас, ўлим бўлади. Унинг қотили эса унга талоқ берган ўша ожиз, заиф эри бўлади».
Мен ўринсиз эътирозим учун устоздан узр сўраб, уйимга кетдим».

Бир машҳур одам айтган экан: «Биз эркаклар доим дунёдаги энг гўзал, энг яхши аёлга уйланамиз. Хўш, ундай бўлса мижғов, эзма, хунук хотинлар уйимизга қаердан келиб қолади?»
Бугунги кунда оилавий турмушидан нолийдиган кишиларининг ҳаётини кузатсак, уларда энг муҳим нарса йўқлигини – бу дунёда яшашдан ҳақиқий олий мақсад йўқлигини ёки бу мақсад ниҳоятда тор, ўткинчи нарсалардан иборатлигини кўрамиз. Инсон бу дунёга қаердан келиб қолганини, уни ким яратганини, энди бу ҳаёт неъматидан қандай фойдаланиб, унинг шукрини кимга ва қандай адо этиш кераклигини билмаса, унинг ҳаёти қуруқ кун кечиришдангина иборат бўлиб қолар экан. Бор-йўқ мақсадимиз барча қулайликлари бор уй, замонавий машина, пул келиб турадиган бизнесдан иборат бўлиб қолаётгандек. Шу мақсадга эришиш учун керак бўладиган нарсаларга роса эътибор қиламиз, шундан бошқа нарсаларга эса бепарво қолиб кетяпмиз. Натижада бир олам муаммоларга дуч келиб, ҳаётимизда ҳаловат қолмаяпти.
Инсон ҳаётидаги энг муҳим нарсалардан бири оилавий турмушдир. Оила эса эр ва хотиндан ташкил топади. Инсон ўзи билан бир умр яшайдиган, ҳаёт қувонч ва ташвишларини бирга бошдан кечирадиган ҳамроҳ танлашда қандай мақсаддан келиб чиқса, натижа ҳам шунга яраша бўлар экан. Бойлиги, ҳусни, насл-насабига қараб танласа, ўша нарсалар бор пайтдагина турмуш ўртоғидан кўнгли тўлади, акс ҳолда ундан кўнгли совиб, келишмовчиликлар бошланади. Аммо иймони, эътиқоди бор инсонни танласа, бундай ҳамроҳ билан тўқликда ҳам, йўқликда ҳам, ёшликда ҳам, умр поёнида ҳам турмуши мазмунли бўлади.
Аммо бу дунё ҳаёти инсоннинг тадбири, ўлчови, мўлжали билан бошқарилмайди, балки Аллоҳ таолонинг тақдири азалийсига кўра кечади. Шунинг учун баъзан мўмин-мусулмон кишиларга ҳам, ҳатто пайғамбарларга ҳам ноқобил фарзандлар, ёмон хотинлар тақдир бўлиб қолиши мумкин экан. Юқоридаги ибратомуз ҳикоя фикримизнинг далилидир. Ҳадис илмида юксак даражотларга эришган шундай зотларнинг оиласида ҳам бугунги кунимиздагидек келишмовчиликлар бўлиб турар экан, иш ҳатто қўйди-чиқдигача ҳам бориб қолар экан.
Аммо ушбу ҳикоядан олинадиган сабоқ «хўроз ҳамма жойда ҳам бир хил қичқирар экан» қабилида бўлмаслиги керак. Аксинча, биз бу ўринда улуғ олимнинг талоқ масаласига қанчалар жиддий қараганидан, ёмон бўлса ҳам, хотинининг тақдирига бефарқ бўлмаганидан ибрат олишимиз керак. Сал нарсага ҳали бир, ҳали уч, ҳали минг талоқ айтиб юбораётган кимсалар сал кўзларини очишсин. Савол-жавоб хизматига келиб тушаётган юзлаб саволларда деярли бир хил ҳолат: «Жаҳл устида шундай деб юборибман, энди нима бўлади? Йўли борми? Ўртада болалар бор. Энди кимга мурожаат қилсак бўлади?» ва ҳоказо.
Шариатимизда талоқ қилиш ҳуқуқи сал ёқмай қолган хотинни ҳайдаш учун эмас, балки оиладаги келишмовчилик бирор салбий оқибатга, гуноҳга олиб бориб қўймаслиги учун жорий қилинган. Бу гап оддий қоида эмас, бутун оламни яратган Аллоҳ таолонинг ҳукми, Қуръони каримнинг оятида белгилаб қўйилган қонундир. Бу қонунга риоя қилиш ҳам шунга яраша бўлиши керак. Бунинг учун эса ўғил-қизларимизга талоқнинг ҳукмларини тўйдан анча олдин тушунтиришимиз, ҳар бир қадамни ўйлаб босиш, ҳар бир сўзни ўйлаб гапиришга ўргатишимиз керак. Бир қизга совчи қўйишдан олдин бўлажак куёвтўра оилавий турмушга қанчалик тайёрлигини ўзи ҳис қилиши, динимизнинг оилавий турмушга оид қонун-қоидаларини билиши шарт.
Йигит тўйдан кейин рўзғор юритишга, келиннинг таъминотини ўз зиммасига олишга тайёрми? Келиннинг уй-жойи, еб-ичиши, кийим-кечагини таъминлаш, ўқиса ўқиши, ишласа ишлаши масаласини ҳал қилиш эркаклик ғурури эканини, буларнинг барчаси оила бошлиғининг вазифаси эканини биладими? Эртага Аллоҳ таоло фарзанд неъматини ато этса, ҳомиладорлик пайтида келиннинг тез-тез мазаси бўлмай қолаверса, озиб-тўзиб кетса, юзига вақтинчалик доғлар тушса, тансиқ нарсаларни егиси келса, ўғлимиз ҳам, ўзимиз, яъни қайнота-қайноналар бунинг барчасини фарзанд кутишнинг гашти деб қабул қила оламизми?
Келин бўлмиш қизимиз янги хонадонни ўз уйи деб билишга, янги рўзғорнинг ёмонини яшириб, яхшисини оширишга, уйдаги гапни кўчага чиқармасликка тайёрми? Вақтинчалик камчиликларга сабр қилишга, қайнота-қайнонанинг, янги қариндошларнинг феъл-атворини ўрганиб, янги шароитга мослашишга, бу оиланинг шаънини энди ўзининг ҳам шаъни деб билишга тайёрми?
Агар бу саволларга ижобий жавоб бера олмасак, яхшиси тўйни бошламай тура қолайлик. Аввало тўй қилишдан мақсадимиз нима эканини бир аниқлаб олайлик. Юқорида айтилганидек, ҳаётдан мақсадимиз олий бўлса, янги оила қуришдан мақсадимиз ҳам ўткинчи нарсаларга боғлиқ бўлмайди. Акс ҳолда, тўйдан олдинги олди-бердилар пайтидаёқ бўлажак қудалар бир-бирига душманга айланиб, келин-куёв янги ҳаётни асал ойи билан эмас, тўй харажатларини қайси томон кам ёки кўп сарф қилгани ҳақидаги даҳанаки жанглар билан бошлаб қолиши мумкин.
Шариатимизда талоқ ҳуқуқи берилган бўлса-да, у Аллоҳ таоло энг ёмон кўрган ҳуқуқдир. Никоҳ бузилса, Арш ларзага келади, дейдилар. Талоқ деган даҳшатли сўзни оғизга олишни эмас, балки ишни талоқ айтадиган даражагача олиб бормасликка ҳаракат қилайлик. Аллоҳ асрасин, мабодо аҳвол шу даражага етиб борган бўлса ҳам, юқоридаги улуғ зотлар каби бағрикенг, одил, холис бўлайлик.

Аллоҳ таоло барчамизга иймон ва ибодат ҳаловатини насиб этсин, оилаларимизни мустаҳкам қилсин, ҳаётимизни мазмунли, турмушимизни лаззатли ва фаровон айласин, омин!