Аббос ибн Фирнас: Биринчи учар одам
Кўпчилигимиз Европа уйғониш даврининг донгдор олими Леонардо да Винчи илк бор учиш аппаратини иҳтиро қилган деб ўйлаймиз. Аммо бу ундай эмас.
Италиялик машҳур ихтирочидан 600 йил аввал мусулмон олим Аббос ибн Фирнас ўз учар ускунасини қуришга муваффақ бўлган. Шарқ ренессанси дея ном олган Ислом дунёси буркираб ривожланаётган даврда 810 йил Андалусиянинг Ронда шаҳрида Аббос ибн Фирнас берберилар оиласида дунёга келди. У болалигиданоқ зеҳн заковати ва атроф-муҳитга бўлган қизиқиши билан ўз тенгқурларидан ажралиб турарди. Унинг илмга бўлган чанқоғи охир-оқибат ўша даврнинг маърифат ва аниқ фанлар ўчоғи бўлган Қуртубага етаклаб келди. Ёш Аббос у ерда шу даражада машҳур бўлиб кетдики, у Қуртуба ҳалифаларининг қароргоҳида сарой олими даражасигача кўтарилди. Ибн Фирнас фақатгина бир фан билан чекланиб олмай, турли ҳил йўналишларда изланиш ва тадқиқотлардан олиб борган. Хусусан, у математик ҳисоботлар натижасида бир неча амалиётлар ўтказиб, метроном ва сув соатини қурди. Ибн Фирнаснинг астрономияга оид ихтиролардан бири ўша давр учун илғор саналган планетарий бўлган. Серқирра олимнинг геологик изланишлари ҳамда қум, чақмоқтош ва биллур каби ҳомашёлар устида ўтказган тадқиқотлари натижасида юқори сифатли шаффоф ойна пайдо бўлди. Донг таратган Андалус сув ичиш идишларини ясашда айнан мана шу ойнадан фойдаланилган. Қолаверса, мазкур ойна устида илмий амалиётлар ўтказган Ибн Фирнас уни тиббиётда ҳам қўлланилишига замин яратди. Яъни узоқни ва яқинни яхши кўролмаслик дардига чалинган беморлар ойнадан фойдалангач, ҳаётлари анча енгиллашди. Илм-фаннинг бир қанча йўналишлари бўйича унумли ва самарали фаолият олиб борган олим Андалусиялик ҳаким унвонига сазовор бўлди. Ибн Фирнаснинг илмий ихтироларининг гултожи деб у қурган учар ускунани айтсак бўлади. Ужидиий талофат ва зиёнсиз осмонга кўтарилиб, кушдек парвозни амалга оширишга муваффақ бўлди. Инсониятнинг азалий нияти бўлган учиш иштиёқини рўёбга чиқариш учун Ибн Фирнас 875 йилда катта оламон кўз ўнгида бамбук ва ипакдан қурилган бургут қанотлиқ учиш ускунасида осмонга кўтарилиб 10 дақиқа мобайнида учишнинг уддасидан чиқди. Шу тариқа, у Да Винчини 600 йилга, немис инженери Отто Лилиентални эса 1000 йилга ортда қолдириб, инсоният тарихидаги биринчи учар аппаратни ихтиро қилишга муваффақ бўлди.