Мусулмонлар: жаҳон жамиятидаги уйғунлашиш
Жамиятдаги мусулмонларнинг уйғунлашиши ҳақида сўз очганда мен Ислом оламини назарда тутмаяпман, зеро бу – уларнинг тарихий ватанларидир, ҳамда халқаро жамиятнинг каттагина қисмини ташкил қилади. Гап Ғарбий ва Шарқий Европа, Британия, Шимолий Америка давлатлари ҳақида бормоқда. Уларнинг қиёфаларида мусулмонга хос муҳр, аниқроғи, бир из кўринади. Ушбу из – қирқ йилдан зиёд вақт мобайнида Европага оммавий кўчишлар ва ўзгача турмуш тарзи, ўзгача маданиятга мослашиш изи эди. Аммо, интеграция (уйғунлашиш) мавзуси бирмунча мураккаброқ.
Бу маънода мусулмонларни икки гуруҳга ажратадилар: Франция, Германия, Канада фуқароси сифатида қабул қилинган, қонуний жиҳатдан иш билан ва туғилган ватанларига махкам боғлаб турадиган хуқуқлар билан таъминланган мусулмонлар. Ҳамда Европа бирдамлиги талабгорлари. Булар машаққатли ва узоқ муддатли жараённи босиб ўтишлари лозим.
Дейлик, ҳаммаси ортда қолди ва энди мазкур кишиларни – канадалик мусулмонлар, германиялик ёки франциялик мусулмонлар деб номлашимиз мумкин. Лекин, бу ҳам ҳали “уйғунлашиш” эмас.
Мослашиш жараёни – жуда оғриқли ва қийиндир. Мусулмонларнинг сони Европада миллионлаган бўлса-да, ҳали ҳануз озчилик деб ҳисобланмоқда, лекин Ислом дини – аслида “энг нуфузли эътиқодлардан” ҳисобланган насронийлик, католицизм, протестантлик ва англиканизмдан кейинги иккинчи ўринни эгаллайди.
Бирмунча сокин турда: ҳукумат бошчиларинининг қайси бири қуйидаги масалага эътибор қаратмоқда: “озчиликни ташкил қилувчи халқлар – уйғунлашганми? Ёки йўқ?”
“Табиийлашиш, бирдамлик, фуқаролик” муаммолари – бирдамлик ва фуқаролик атамаларининг ўзга маънолари ҳам мавжудлигини ёддан чиқарган ҳамда ўзини европалик дея тасаввур қилган мусулмон дучор бўладиган уч оғир муаммодир. Ушбу “европалик бўлиб қолган” одамларни қандай қилиб ҳақиқий европаликларнинг маънавий дунёсига, ҳақиқий европаликларнинг маданиятига қўша оламиз? Бу маънода “кўчиб келганларнинг” ҳақиқий уйғунлашиши тўғрисида бирнеча насллардан кейингина айтишимиз мумкин бўлади.
Европа ва Шимолий Америка давлатларининг конституцияларида “дин – ҳаттоки инсоннинг шахсий ҳаётини ҳам белгилаб беради. Ва ХVIII асрдан буён у сиёсат соҳасида, ижтимоий соҳада қўлга киритилган қадриятлар ҳақида, шу билан бирга тафаккур эркинлиги қадрияти ҳақида ёритиб беради” қабилидаги боблар бор. Француз Декарт, англиялик философ Джон Локк таълимотлари халққа бирданига мослашиб кетмади, файзли тупроққа бирданига эркин фикрлаш уруғлари қадалмади. Бунга бирнеча асрлар кетди. Ўша жараёнлар ҳам ўзига хос “уйғунлашишни” бошдан ўтказди. Инсон тарафидан кўплаган қийинчиликлар орқали қўлга киритилган буюк хақ ва хуқуқларни бугунги кунда биз шунчаки “оддий нарса” деб атаётганимиз рост-ку?! Худди шунингдек, европаликларнинг ҳам “Ислом дини – ўз эътиқод қилувчиларинининг маънавий қадриятларини ёруғлик сари олиб чиқишини англаб етгунларига қадар” бирмунча вақт керак.
Акс ҳолда, яқиндагина рўй берган ҳодисага қандай қилиб баҳо бериш мумкин? Германия бирлашганлигининг бир йиллиги муносабати билан ўтказилаётган байрамда сўзга чиққан Президент Кристиан Вульф миллатни хавотирга солаётган масала ҳақида, яъни “муҳожирлар ва уларнинг немис жамиятининг иқтисодий ва сиёсий таркиби билан уйғунлашуви” борасида сўз юритиши мобайнида у:
“Гап визаларда ҳам эмас”, - деди, - биз тушуниб олишимиз керак-ки, насронийлар – Германиянинг ажралмас бўлаги ҳисобланади, яҳудийлар ҳам – Германиянинг бир парчаси. Ҳар иккаласи ҳам бизнинг тарихимиз, ўтмишимиздир. Ҳозирда Ислом ҳам жамиятимизнинг бир парчасига айланиб келмоқда”.
Президентнинг Ислом ҳақидаги фикрига нисбатан мамлакат кўча аҳолисининг жавоби асло қувонарли эмас. Сўроққа тутилган иштирокчиларнинг тенг ярми мазкур фикрга эътироз билдирса, қолган ярми – билдирмаган.
Яна бир ачинарли ҳолат шуки, Бельгия хуқуқчилари ҳам –(ўзларининг айтишларича) уларга қулоқ солиб, Европада мусулмонларнинг ҳам бўлишига ошкора қарши чиқмоқдалар.
Голландиялик кўзга кўринган сиёсатчи-экстремист Херт Вельдруз мусулмонларнинг муқаддас китоби бўлмиш Қуръони Каримни Гитлернинг “Майн кампф” (Менинг курашим) номли китоби билан бирдай деб баҳолаган. Франция Халқ қаноти ва шовинизм ели эсиб турган партияларнинг раҳбари бўлган Жан-Мари Ле Пен ҳам ундан қолишмайди. У ўз баёнотида бундай деган эди: “Шаҳарда араб нусхаларни/башараларни кўргандан кўра, чекка бир ёввойи қишлоқда яшаб, сигирларни томоша қилиб юрганим яхши”.
Қуйидаги фикрларни билдирган ҳақгўй шоирларни ҳам эътибор билан тинглашимиз лозим:
“Ҳозирда биз расмий турда, оддийгина сўз билан “уйғунлашиш” (интеграция) деб номлаётган ҳар қандай яқинлашиш – рух ва виждон ҳаракатини, одамларга ҳамда дунёга янгича қарашни афзал билади”.
Исломнинг Европага яқинлашишининг ҳозирги пайтда имкони бўлмаяпти. Чунки, ҳокимиятида “ўзлари билан қондош бўлмаган кимсалар”га нисбатан хурофот ва адоватга йўл берилар экан – Европа асло янгича дунёга айланмайди. Бугунги кунда эса бизнинг қалбларимиз – жанг майдонига айланмоқда. Ва агар кўп нарса, ерли аҳолига “замин эгаларига” боғлиқ бўлмаса, унда улар қандай қилиб “меҳмонларни” кутиб оладилар ва улар билан муросаю-мадора қилиб, турмуш кечирадилар?! Шунингдек, энг аввало эътиқодий масалаларда ўзаро ҳамжиҳатлик ва бағрикенглик зафар қозонадими?
Сиёсат, қонун-қоидалар, конституция – буларнинг барчаси иккинчи даражали. Қачонлардир бизнинг ҳаётимизга ташланган қуйидаги машҳур инсоний чақириқни янгитдан ҳис қилиш вақти келмадимикан:
“Эркинлик, тенглик, қардошлик!”
(Аш-Шарқ Ал-Авсат, Буюк Британия)