Зиёли – даҳрий дегани эмас
Кўпчилик илмли бўлиш, кишининг диндорлигини камайтиради деб ҳисоблайди. Бироқ, АҚШнинг Линкольндаги Небраска университети бунинг аксини исботлаб беришди. Социолог ва диншунос Филип Швадель (Philip Schwadel) 39 давлатда (23 Европа, 7 Осиё, 3 тадан Жанубий ва Шимолий Америка, ҳамда ЖАР, Австралия ва янги Зелландия давлатлари) яшовчи 46 минг кишининг анкеталарини таҳлил қилиб чиқди. Бу анкеталарда респондентлар ўз диний қарашлари ҳақидаги саволларга жавоб беришди. Кишининг диндорлик даражасини белгилаш учун Швадель ибодатларнинг, ибодатхоналарга боришнинг тез-тезлигини, шунингдек, иштирокчилар ўзининг диний қарашларига қандай баҳо беришлари каби мезонлардан фойдаланган. Шу билан бир вақтда, таҳлилчи иштирокчининг давлатидаги демографик ва иқтисодий факторларни ҳам ҳисобга олган: мамлакатнинг ЯИМ, иштирокчининг таълим даражаси, жинси, ёши, миллати ва яшаш жойи каби.
Социолог 9 давлатда олий таълим диндорликни оширишга катта хизмат қилган, 18 тасида, камроқ, яна 12 тасида эса диндорликка таълимнинг ҳеч қандай тъсири бўлмаган. Диндорлари кўп давлатларда (АҚШ, Туркий, Мексика, Италия ва Исроил) олий таълим олишган қизиқиш динга амал қилмайдиганлар орасида талаб кучлироқ бўлган. Лекин, таҳлил қилинаётган давлатларнинг бешдан бири (шу жумладан, Россия, Янги Зелландия ва Жанубий Корея)да олий тахлим, аксинча, диндорликни оширган. “Бу натижалар турли давлатларда олий таълимнинг одамлар диндорлигига қанчалар таъсир қилишини кўрсатиб берди”, - дейди Филип. Муаллиф фикрича, олий таълимнинг диндан узоқлаштириши кўпчилиги диндор давлатлардагина юз беради, - сабаби, омма олдида ажралиб туриши учун ва ушбу давлатлардаги зиёлилар орасида динсизлик обрўли бўлишни таъминлайди деган ўйнинг мавжудлигидир. Аксинча, даҳрийлик оддий ҳол бўлган давлатларда атеист бўлиш ҳеч қандай обрў келтирмайди. Умуман, таълим диндорликка таъсир қилувчи ягона фактор эмас. Ёш, жинс, оилавий ҳолатлар бунда муҳим роль ўйнаган. Давлатлар бўйича олинган олий маълумотлилар ва диндорларнинг сони орасида ҳеч қандай боғлиқлик кўринмаган.
Масалан, америкалик психолог Стивен Ранее Рейсс кишиларнинг диндорлигини таълимга эмас, ўзини мустақиллигига бўлган қараши билан боғлиқлик топган. Кўпчилик диндор иштирокчилар бошқа кишилар билан мулоқот қилишга эҳтиёжи кучли эканлиги аниқланган. Аксинча, динга унчалик ишонмайдиганлар фақат ўзига ишониш, барча жабҳада мустақил бўлишга ҳаракат қилишган. Таҳлил шунингдек диндорлар учун ғурур ва инсофнинг аҳамияти йирик бўлган. Рейс эса бундан “кўпчилик динга фақат ота-онасининг хотирасига хайрихоҳликни сақлаб қолишни мақсад қилиб амал қилишади” дея хулоса чиқарган.
“Мадина” таълим маркази материаллари асосида
Ибн Маъруф тайёрлади